Kaç Levent Var ?

1945 yılında II. Dünya Harbi’nin bitmesinden sonra Türkiye’deki konut ihtiyacının karşılanması için Türkiye Emlak Kredi Bankası muhtelif projeler geliştirmeye başladı. İstanbul’da Levent, Ataköy ve Koşuyolu Mahalleleri ile Ankara’da Saraçoğlu Mahallesi, Cumhuriyet döneminin modern kent yaşamı için oluşturduğu örneklerdi. Bankanın diğer projeleri ile mukayese edildiğinde Levent projesi en başarılısı oldu.

Proje çalışmaları 1947’de, inşaatları etaplar halinde 1949’da başlayıp 1959’da bitirilen Levent projesi 1., 2., 3. ve 4. Levent olmak üzere dört bölümden oluşmuştur.

Ancak, özellikle Levent’in yeni sakinlerinin bir kısmı bu dört bölümün nerede başlayıp nerede bittiği ve yapı özellikleri hakkında tam bir bilgi sahibi değiller. Bazı kişiler “1., 2. ve 3. Levent sanal bir ayırımdır, aslında aynı şeydir, sadece 4. Levent ayrıdır” diyorlar. 2. ve 3. Levent zaman zaman İç Levent olarak da anılıyor.

Bu yoruma, muhtemelen 1., 2. ve 3. Levent’in Levent Mahallesi Muhtarlığına, 4. Levent’in Konaklar Mahallesi Muhtarlığına bağlı olması da yol açıyor.

4. Levent’i diğer üç Levent’ten ayıran diğer özellikler ise şöyle sıralanabilir: (1) Aralarında dikkat çeken bir vadi bulunmakta ve coğrafi olarak diğerlerinden ayrılmaktadır. 1990’lı yılların başında bu vadiye yapılan çevre yolu bağlantısı söz konusu ayırımı daha da arttırmıştır. (2) 4. Levent’te tek katlı villalar yanında çok katlı yapılar ve apartman daireleri de bulunmaktadır. (3) 4. Levent’in idare şekli konusunda diğer bölümlerden farklı bir yapı tasarlanmıştır. Bu yapıyı yazımın 4. Levent bölümünde biraz daha açacağım.

Levent Projesinin uygulandığı saha Belediyeden ham halde satın alındı ve şehircilik esaslarına göre parsellendi. Yol, su, gaz, kanalizasyon, elektrik gibi alt yapı tesisleri hazırlandıktan sonra inşaata başlandı. 1. Levent 1950, 2. Levent 1955, 3. Levent 1957, 4. Levent ise 1959 yılında tamamladı.

Beşiktaş Belediyesi’nin yayınladığı B+ dergisinde yayınlanan. bu sayıda yer alan İrem Ela Yıldızeli imzalı mükemmel çalışmanın ekindeki harita üzerinde hazırladığım aşağıdaki haritada, dört ayrı Levent’in sınırlarını göstermeye çalıştım.

Buna göre 1. Levent, bugünkü Nisbetiye Caddesi ile Afet Yolal Camii’nin bulunduğu Levent Caddesi arasındaki alandan ibarettir. 2. Levent, Levent Caddesi ile Fulyalı Sokak’ın tamamını, Yeni Karanfil Sokak ve Manolyalı Sokak’ın bir kısmını içine almaktadır. 3. Levent bu hattın kuzeybatısındaki Çilekli Caddesi’ne kadar olan bölgeden oluşmaktadır. 4. Levent ise yukarıda da bahsettiğim gibi daha ayrı bir bölümdedir.

1. Levent 391, 2. Levent 337, 3. Levent 287 ve 4. Levent 345 ünite olmak üzere 1360 üniteden oluşuyordu. Ek olarak 70 mağaza ve dükkan, garaj, benzin ve servis istasyonu, 580 kişilik sinema (Bugün 4. Levent’teki Migros mağazası), spor sahaları, yüzme havuzu, gazino, çocuk yuvası, çocuk bahçesi, çay bahçesi ve idare üniteleri planlanmıştı.

Dört etabın yapım aşamaları çok kısa olarak şöyledir:

1. Levent

391 evden oluşan ve bugünkü Levent’in çekirdeğini oluşturan birinci kısım inşaatının proje çalışmaları 1947’de, inşaat 1949’da başladı ve 1950’de tamamlandı. O yıllardaki işçilik ve inşaat malzemelerinin kıtlığı göz önüne alınırsa banka yöneticilerinin ne kadar zorlandığını tahmin edebiliriz. Küçük bahçeler içinde tek veya iki katlı, ikiz veya tek evler, banka tarafından 1949’da 12.400–47.400 lira arasındaki fiyatlarla satışa sunuldu. İlk satış şartları şöyleydi: Evi olmayan vatandaşlar paranın %25’ini satış sırasında, kalan %60’ı %5 faiz ile 15 senede, %15’i de %7 faiz ile sonraki 10 yıl içinde ödeyecekti. Ödemeler her üç ayda bir yapılacaktı. Dükkanlı evler için dükkanın satış bedeli ayrıca hesaplanacak ve toplam satış bedelinden düşülecekti. Gereken sayıda ev, isteyen banka çalışanları için ayrılacaktı. Ancak başlangıçta satışlar beklendiği gibi olmadı ve şartlar biraz daha yumuşatıldı. %5 faizle ve 20 sene vade şartı getirildi. Ev fiyatlarının peşinatı da %10’a indirildi. Banka nakit ihtiyacını karşılamak için arazinin bir kısmını Squibb İlaç Fabrikası’na sattı. Levent’in ilk sakinleri daha çok bürokratlar, memurlar ve ticaretle meşgul olan kişilerdi.

1. Levent inşaatları için Akşam gazetesinde çıkan olumsuz bir yazı.

İnşaatı Tarko şirketi taahhüt etti. O yıllarda şimdiki Nisbetiye Caddesi Levent’i güneyden sınırlayan toprak bir yoldu ve yolun diğer yanı ıssız kırlarla kaplıydı. Bölge tümüyle İstanbul’un dışı sayılırdı. Yakın çevresinde başka bir yerleşim yoktu ve ulaşım Taksim veya Beşiktaş’a seyrek seferler yapan otobüslerle sağlanırdı. 1950’lerde Levent, 2.000 nüfuslu, pek çok kişinin birbirini tanıdığı ve sıkı komşuluk ilişkilerinin sürdüğü bir semtti. Yerleşim başladığı sırada, 1. Levent, Etiler’e doğru giden Nisbetiye Caddesi’nden başlayıp Levent Caddesi’ne kadar uzanan ve günümüzdeki Levent’in altıda biri kadar bir alanı kapsıyordu.

1. Levent evlerinden bir bölüm.

Levent şehir merkezine uzak bir yerdi. Kışın ulaşım çok zordu ve kar yağınca evlerden yola çıkmak için bahçedeki ve yoldaki en az bir metre karı küremek gerekiyordu. Kar yağınca evlere kömür veya gaz kamyonları gelemez ve şömine ile ısınmak zorunda kalınırdı. O yüzden o dönemlerde Levent’te oturanlar arasında bir yardımlaşma vardı. Bahçeler arasında tahta bir korkuluktan başka bir sınır yoktu. Telefon çok az kimsede olduğu için herkes birbirinin evine yürüyerek gider ve haberleşirdi.

1. Levent projesi bittikten sonra Akşam gazetesinde 21 Ocak 1951’de çıkan olumlu bir yazı.

Levent İmar Planına uygun olarak işyeri ve konut alanları ayrı ayrı konumlandı. Çarşı, okul, cami, sağlık ocağı gibi yapı ve alanlar oluşturuldu. 1. Levent çarşısı, önlerinde kemerli yollar bulunan iki sıralı dükkanlarla eski görünümünü bugün de koruyor.

2. Levent

1. Levent evlerinin 1950 yılında biraz zor da olsa satılması ve yerleşimin başlaması ile, 2. Levent 1951’de inşa edilmeye başlandı. 2. Levent binaları da villa tipindeydi ve yine orta gelirli grubu hedeflemekteydi. Binalar 15 yıl vade ile ve %7 faizle satıldı.