Mustafa Kemal Paşa’yı Anadolu’ya “Vatanı kurtarması için Padişah Vahidettin gönderdi, gönderirken de 40.000 (kırkbin) altın vermişti” öyle mi? Durun Efendiler! O iş o kadar kolay değil. Bir kere 40.000 altın meselesi, Rahmetli Turgut Özakman ve bir çok akademisyen tarafından yalanlandı ve gerçek dışı olduğu matematiksel olarak ispatlandı. O konuyu kendilerine havale ederek şu “gönderme” meselesine biraz kafa yoralım... Vakıa Mustafa Kemal Paşa, Anadolu’ya 9’ncu Ordu (sonradan 3’üncü Ordu) Müfettişi olarak Padişah iradesi (İrade-i Seniyye) ile tayin edilmiştir. Fakat o tayin talebi öncelikle “Samsun ve çevresinde Türk çetelerinin Rum ahaliye yaptıkları zulüm ve baskının kaldırılması” maksadıyla İngilizler tarafından talep edilmiştir. Bu görevin ifası için “İttihatçı olmayan” bir isim aranmış ve Mustafa Kemal Paşa isminde karar kılınmıştır. Fakat bu safhaya kadar Atatürk’ün İstanbul’da kaldığı “6 ay”, vatanın kurtuluşunun Anadolu’ya geçerek mümkün olabileceği fikrine ulaştırmıştır. İstanbul’da Pera Palas, Fansa’ların Evi, Şişli’deki Ev ve Beşiktaş Akaretler[1]’de annesi Zübeyde hanım’ın evi arasında mekik dokuyarak geçen 6 ayın hikayesi incelenmeye değerdir.
Mustafa Kemal Paşa, 30 Ekim 1918 tarihli Mondros Mütarekesi sonrası komutasında bulunduğu Yıldırım Ordular Grubunun lağv edilmesi üzerine İstanbul’a gelmiştir. Mustafa Kemal Paşa Haydarpaşa Tren Garı’na geldiğinde işgal altındaki İstanbul ile karşılaşmıştır. İtilaf güçleri gemileri Boğaz’da demirlidir. Bu manzara karşısında “geldikleri gibi giderler” sözünü söylemiştir. Milli moralin en dip noktasındaki bir durumda, soğukkanlılıkla düşmanın “bir gün gideceği” tespitini o dönemde yapmak iyimserlikten öte bir yaklaşımdır. Mustafa Kemal Paşa bundan sonraki hayatında hep bu sözünün arkasına düşmüştür. İşte Atatürk’ün İstanbul günleri bu ülküsünün peşinde sıkı sıkıya koştuğu ve düşünce alt yapısının oluştuğu ve kesinleştiği dönemdir. Mustafa Kemal Paşa İstanbul’dan hala umudunu kesmemiş vaziyette, siyasi çözümlerle yeni bir hükümet kurma çabaları içerisine girmiştir. Yeni deneyimi de -sükût-u hayalle- sona ermesinin ardından büyük bir strateji değişikliği ile artık çözümün İstanbul’da aranmayacağı fikrine ulaşmıştır. Mustafa Kemal Paşa’nın Aralık 1918’den Mayıs 1919’a kadar 6 ay sürecek fikri hazırlık safhası başlamıştır. Şişli’de -sonradan Tahsin Uzer’in satın aldığı ve müzeye dönüştürülen- Madam Kasapyan’ın evinde kalmıştır. Burada, Pera Palas’ta ve annesinin ikamet ettiği Akaretler’deki evde yakın arkadaşları ile toplantılar yaparak kurtuluşun Anadolu’da olduğu fikrine hepsini ulaştırmıştır.
Mustafa Kemal Paşa buralarda -Samsun’a doğru yola çıktığı- 16 Mayıs 1919’a kadar Milli Mücadele’nin fikri hazırlık sürecini planlamıştır[2].
Planlama safhasında; bu toplantılara katılan arkadaşları, Ali Fuat Paşa, Kazım Karabekir Paşa, Rauf Bey, Fethi Bey, Refet Paşa, zaman zaman İsmet Bey’ler ile birlikte toplanarak Milli Mücadele’nin esaslarını oluşturmuşlardır [3]. Bu esaslar “maceradan uzak”, mantıklı ve aşama aşama gerçekleşecek planı ihtiva etmektedir[4]. Aslında bu dönemde Mustafa Kemal Paşa’da hâkim olan görüş; “milli egemenliğe dayanan yeni bir Türk devleti” kurmaktır”[5].
1912-1913 Balkan Savaşları’nda Selanik’in düşman işgaline uğramasından sonra Mustafa Kemal, annesi Zübeyde Hanım ve kız kardeşi Makbule Atadan, Fikriye İstanbul’a göç etmişler ve Beşiktaş Akaretler’deki 76 numaralı (yeni No: 36) binayı kiralayarak 1912-1918 yılları arasında altı yıl Akaretler’de oturmuşlardır. Atatürk’ün manevi oğlu Abdurrahim Tunçak'ı da Diyarbakır’da evlat edindiği ve cephe görevine giderken bu evde annesi Zübeyde Hanım’a emanet ettiği bilinmektedir. Atatürk’ün İstanbul’da kiraladığı ilk evdir.
Günümüzde Mustafa Kemal Müzesi olarak hizmet veren Beşiktaş Akaretler’deki Atatürk evinin ayrıntılarına gelince; Beşiktaş’tan Maçka’ya doğru çıkarken sağ tarafta kalan ve “Akaretler Sıraevleri” denilen bu evler Sultan Abdülaziz tarafından 1875 yılında Dolmabahçe Sarayı çalışanları için lojman olarak yaptırılmıştır. Akaretler, anıtsal ölçüde yapılmış saray destekli ilk toplu konut örneği olan ve (W) şeklinde caddeler üzerine kurulan evler, kademeli olarak ve bitişik nizamda yapılmıştır. Yapıldığı günden bu yana bazı sanatçı ve kurumlar tarafından kiralanan sıra evler, 133 konuttan ibarettir. Atatürk’ün annesi Zübeyde Hanım’ın kiraladığı 36 numaralı ev; 3 katlı, 540 metrekare kullanım alanına sahiptir. Sultan İkinci Abdülhamid Vakfına ait olduğundan müze, Vakıflar Genel Müdürlüğüne aittir. Vatandaşların ziyaretine açık olan müzede, Atatürk'e ait eşyaların yanı sıra dönemin tarihi eserleri de sergilenmektedir. Müzede ayrıca çeşitli video gösterileri, belgeseller ve filmlerle Balkan Savaşları, göç ve Milli Mücadele temaları anlatılmaktadır.
Eskiden binanın giriş kapısının yanında -cümle düşüklükleri bulunan- şöyle bir yazı vardır: “Atatürk, 1’inci Cihan Savaşı’nda düşmana karşı İstanbul’u koruyup kurtaran, Çanakkale Müdafii, Anafartalar Kumandanı Mirliva Mustafa Kemal Paşa iken bu evde kiracı olarak kalmıştır”. Ancak Akaretler’deki binalar renovasyona tabi tutulurken mevcut orijinal sarı plaket sökülmüştür. Bu evde Mustafa Kemal Paşa, dilbilimci Ferdinand Saussure’i tanımış ve ileride hayata geçireceği Dil Tarih Kurumu’nun ilk nüvelerini burada atmıştır. Bu evde Zübeyde Hanım, her hafta perşembe günleri “hatim indirme” merasimleri yapmıştır. Bu hatimlerden birine katılanlardan birinin anlatımına göre; Mustafa Kemal Paşa, “Kuran’ın Türkçe mealine duyulan ihtiyacı” ilk önce bu evde dile getirmiştir[6].
Sonuç olarak; Atatürk’ün Türk Kurtuluş Savaşı ve Cumhuriyetin kurulması yolundaki manifestoların hazırlandığı Beşiktaş Akaretler, Şişli, Beyoğlu’ndaki ikametgahlarında yapılan bu toplantılarda Türk tarihinde ender rastlanan bir durum yaşanmış, Atatürk’ün liderliğine karar verilmiştir. Halbuki Türk tarihi ayrılık, tefrika, kendi liderliğini önceleme örnekleri ile doludur. Yıkılan Türk Devletlerinin hemen hepsi; bazen liderlerinin, bazen kardeşlerin, bazen oğullarının “ben” davasına kurban gitmişlerdir. Oysa dikkat edilirse İstanbul toplantılarında karar vericilerin çoğu Atatürk’ten daha üst konumdadır. Hiçbiri “benlik” sevdasına kapılmamış, vatan yolunda Atatürk’e tartışmasız biat etmişlerdir. Kurtuluş Savaşı boyunca verdikleri söze sadık kalmışlar, karar noktalarında ve kritik düğüm noktalarında Atatürk’ün yanında durmayı bilmişlerdir.
Aşağıda fotoğrafları bulunan Beşiktaş Akaretler Mustafa Kemal Müzesi, ücretsiz olarak ziyaret edilebilmektedir.
Doç.Dr. Mustafa ŞAHİN’in Biyografisi
1973 yılında Karaman’ın Ermenek ilçesinin Büyükkarapınar köyünde doğmuştur. Lisans öğrenimini Dokuz Eylül Üniversitesi’nde (1992–1996), yüksek lisansını Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü’nde (1997–1999), ikinci yüksek lisans öğrenimini İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı Yönetim Organizasyon Bilim Dalı’nda (2002–2005), doktorasını Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Anabilim Dalı Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Bilim Dalı’nda (2002–2010) “Hasan Tahsin Uzer’in Mülki İdareciliği ve Siyasetçiliği” başlıklı tezi ile tamamlamıştır.
Harp Tarihi-Strateji, Ermeni Meselesi, Osmanlı Son Dönemi Yönetim ve Mülki İdare Teşkilatı, Birinci Dünya Savaşı Lojistiği ve İnsan Kaynakları, Türk İstiklal Harbi Lojistiği ve İnsan Kaynakları araştırma alanlarında kitapları, ulusal ve uluslararası hakemli dergilerde yayınlanmış makaleleri, bölüm yazarlığı, kitap incelemesi, ulusal ve uluslararası sempozyumlarda sunulmuş bildirileri ve konferansları bulunmaktadır.
Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Başkanlığı Türk Askeri Tarih Komisyonu (TATK) üyesi olan Doç.Dr. Şahin, halen İstanbul Beşiktaş Konaklar Mahallesinde emekli olarak yaşamını sürdürmektedir. Evli ve üç çocuk babasıdır. İngilizce bilmektedir.
e-posta
msahin44m@yahoo.com
[1] Akaret: “Akar. (Kiraya verilerek gelir getiren ev, dükkân, tarla, bağ vb. mülk)"; "Başladı her ay akaretlerinden kira toplar gibi tıkır tıkır faizleri toplamaya." - Ercüment Ekrem Talu; (Genel Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu, https://sozluk.gov.tr/, (Erişim Tarihi: 27.09.2020)). [2] Mustafa Şahin, “Cumhuriyet’in Temelinin Atılması Yolunda Atatürk’ün Mondros Mütarekesi Sonrası Şişli Günleri” Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 55, (Aralık 2015), (Journal off Social Sciences, Number: 55 (December 2015), 213-237, s.1. [3] Ergün Aybars, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Döner Sermaye İşletmesi Yayınları, Ankara, 1995, s. 180; Cemile Şahin ve Mustafa Şahin, “Düşünceden Eyleme: Türk Devriminin Düşünce Boyutunun Uygulamaya Yansıması Süreci” Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Cilt: 13, Sayı: 27, (2013-Güz), 137-166, s. 142-143. [4] Nabi Şensoy, "Atatürk ve Modern Türkiye" Atatürk ve Modern Türkiye, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yay., Ankara, 2001, s. 358. [5] Günay Çağlar, “Atatürk, Milli Mücadele, Milli Birlik ve Beraberlik Atatürk ve Erzurum Kongresi”, Atatürk Haftası Armağanı, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara, 10 Kasım 2000, s. 51. [6] Samih Tezcan, “Atatürk'ün Akaretler'de Oturduğu Ev”, Cumhuriyet Gazetesi, 15 Şubat 2009, https://www. cumhuriyet. com.tr/haber/ataturkun-akaretlerde-oturdugu-ev-42092, (Erişim Tarihi: 26 Eylül 2020).
Comentários